توضیحات: فصل دوم پایان نامه کارشناسی ارشد (پیشینه و مبانی نظری پژوهش)
همراه با منبع نویسی درون متنی به شیوه APA جهت استفاده فصل دو پایان نامه
توضیحات نظری کامل در مورد متغیر
پیشینه داخلی و خارجی در مورد متغیر مربوطه و متغیرهای مشابه
رفرنس نویسی و پاورقی دقیق و مناسب
منبع : انگلیسی وفارسی دارد (به شیوه APA)
نوع فایل: WORD و قابل ویرایش با فرمت doc
شکاف دیجیتالی
نظریات مربوط به شکاف دیجیتالی
نظریه‌ی جبرگرایی تکنولوژیک[1]
سابقه‌ی جبرگرایی تکنولوژیک به مراحل
اولیه انقلاب صنعتی بر می‌گردد. در آن عصر، تکنولوژی یک نیروی کلیدی مهم
محسوب می‌شد و بسیار مورد توجه رهبران روشنگری قرن 18 قرار گرفت و در فرهنگ
آمریکایی که ایده‌ی پیشرفت بسیار ارزشمند شده بود، به سرعت بارور گردید و
به پارادایمی تبدیل شد که تحقیقات زیادی را در حوزه‌های مختلفی مانند
ارتباطات، رسانه ها و ... هدایت کرد (مهدی زاده و توکل، 1386: 89). طبق این
نظریه، تمدن نوین؛ تاریخ اختراعات نوین است. ماشین بخار، چاپ، تلویزیون،
اتومبیل، رایانه و ماهواره این وضع تازه را برای انسان نوین فراهم آورده
است.
برخی مارکس[2]
را به دلیل عقایدش در کتاب "فقر فلسفه" (اینکه آسیای بادی، جامعه‌ای
فئودال و ارباب‌های زمین‌دار و آسیای بخاری، جامعه‌ای با سرمایه‌دار صنعتی
را پدید می‌آورد) یک جبرگرای تکنولوژیک تلقی کرده‌اند (مکنزی[3]، 1377: 216). بر خلاف دورکیم[4]،
مارکس مستقیماً به مسائل پیرامون فناوری می‌پردازد. قول به جبریت فناوری
به وضوح مبین این امر است که به یک معنا تحول فناوری علت تحول اجتماعی است،
و در حقیقت، مهم‌ترین علت تحول اجتماعی است. تحول فناوری خودش امری بی‌علت
است یا لا‌اقل معلول عوامل اجتماعی نیست (همان، 218). از نظر مارکس،
شیوه‌ی تولید زندگی مادی ناظر است بر فرایند عام زندگی اجتماعی، سیاسی و
معنوی. این آگاهی آدمیان نیست که وجود آنان را تعیین می‌کند، بلکه وجود
اجتماعی‌شان است که آگاهی آنان را تعیین می‌کند (همان، 219).
به طور کلی پارادایم جبرگرایی
تکنولوژیک، تکنولوژی را دارای ماهیت و نیز هویتی خودآیین و مستقل می‌داند،
که توسعه و گسترش آن نیز بر اساس یک منطق درونی منحصر به فرد و در مسیری
مربوط به خودش صورت می‌گیرد که خیلی زیاد از عوامل برونی، متأثر نیست، بلکه
آثار جبری نیز بر جامعه دارد (مهدی زاده و توکل، 1386: 90).
این پارادایم خود را در آثار مارشال مک لوهان[5]
نشان داد. مک لوهان در سال 1946 با بیان "رسانه پیام است" جهان را تکان
داد. او نوشته است: اثر فناوری در سطح عقاید یا مفاهیم رخ نمی‌دهد، بلکه
نسبت‌های حسی یا الگوی درک را به طور مداوم و بدون مقاومت عوض می‌کند
(سورین و تانکارد[6]، 1381: 393).
واینر[7] در کتاب "تکنولوژی خود آیین[8]"
بیان می‌کند که: تکنولوژی می‌تواند آگاهانه یا ناآگاهانه برای برخی
گزینه‌های اجتماعی و حذف برخی دیگر طراحی شود. به اعتقاد وی، نمونه‌ی این
موضوع، پل روبرت موزس در نیویورک است که وی آن را به گونه ای طراحی کرده
بود که حرکت و مسافرت برخی افراد را تسهیل می‌کرد و مانع عبور برخی دیگر
می‌شد. به نظر واینر این استاد پل‌سازی دهه‌ی 1920 تا 1970، به دلیل تعصب
طبقاتی و پیش داوری نژادی، قصد داشت که سفیدپوستان طبقه بالا و پولدارهای
طبقه متوسط که صاحب ماشین بودند، آزاد باشند و بتوانند از بزرگراه لاینگ
آیلند (ساخته وی) برای تفریح و رفت و آمد استفاده کنند. اما مردم تنگ دست و
سیاهان که اغلب از وسایل نقلیه‌ی عمومی استفاده می‌کردند، از عبور از این
خیابان محروم بودند، زیرا اتوبوس‌ها با بلندی چهار متر نمی‌توانستند از
زیر این روگذرها عبور کنند و در نتیجه، آنها از پارک عمومی سرسبزی که وی در
ساحل نزدیک آن ساخته بود، نیز بی بهره بودند. از این رو، وی برخی
ساختمان‌ها را مظهر نابرابری اجتماعی و گرایش‌های نژادی برخی طراحان
می‌داند (واینر، 1986: 39).
بیشتر جامعه شناسان با نظریه‌ی جبر فناوری مخالفت کرده‌اند. پوستمن[9] معتقدین به جبر فناوری را تکنوفیل[10]
"دلباختگان فناوری" می‌خواند که مانند یک عاشق به معشوق خود نظاره می‌کند،
به تکنیک می‌نگرند بدون آنکه لحظه‌ای نقاب از دیگر چهره‌ی آن برداشته و یا
حتی ذره‌ای به عواقب آتی آن بیندیشند. این چنین انسان‌هایی خطرناکند و
باید با احتیاط با آنان روبرو شد (پوستمن، 1381: 23). از نظر حمید مولانا
نیز نظریه‌ی جبر فناوری تا آن جا که به فرهنگ و وسایل ارتباط جمعی مربوط
می‌شود از دو ضعف درونی رنج می برد. نخست آنکه تنها به جنبه‌ی مادی و فنی
آن می‌نگرد. به عبارتی به فناوری به طور منفرد تکیه می‌کند و برای این
موضوع که از رسانه چگونه و به چه منظوری استفاده می‌شود اهمیتی قائل نیست و
فقط به شواهد تاریخی متکی است و از خود هیچ پویایی ندارد و از طرفی این
دیدگاه کاملاً بر تجارب غربی استوار است (مولانا، 1371: 124). هایدگر[11]
نیز در مخالفت با نظریه‌ی جبر فناوری بیان می‌دارد که "فناوری ابزار نیست،
فناوری دید است. و حتی اگر ابزار هم باشد وسیله‌ی صرف نیست، امری خنثی
است" (هایدگر و همکاران، 1377: 9).
بنابراین پذیرش و نهادی شدن علم و
فناوری در جوامع بشری را باید در پیوند علم و تکنولوژی با زندگی، فرهنگ،
دیگر نیازها و گرایش های معنوی بشری یک جامعه جستجو کرد. با این رویکرد
عنصر اصلی نهادینه شدن و اجتماعی شدن پدیده‌های علمی و تکنولوژیک در جوامع
پیشرفته‌ی صنعتی را بدون شک باید در پیوند بین الگوهای تولید و توسعه‌ی
دانش فناوری با نیازها و شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی این جوامع دانست
(تدارکات، 1388: 52).
[1] -Technological Determinism.
[2] -Marx.
[3] -MacKenzie.
[4] -Durkheim.
[5] -McLuhan.
[6] -Severin & Tankard.
[7] -Winner.
[8] -Autonomous Technology.
[9] -Postman.
[10] -Technophil.
[11] -Heidegger.
